Ambasador RP w Berlinie Andrzej Przyłębski wraz z sekretarz stanu i pełnomocnikiem ds. Europejskich Berlina Hellą Dunger – Löper otworzyli wystawę „Jak Feniks z popiołów. Zniszczenie i odbudowa Warszawy 1939‒1955”. Wykład wprowadzający gości w tematykę wystawy wygłosił dyrektor Domu Spotkań z Historią Piotr Jakubowski.
Zniszczenie Warszawy nie ma precedensu. Żadna europejska stolica nie została poddana systematycznemu unicestwianiu wyłącznie z woli okupanta. Warszawa – przed 1 września 1939 stolica II Rzeczypospolitej, licząca 1 mln 300 tys. mieszkańców i będąca centrum życia politycznego, kulturalnego i społecznego kraju – miała najpierw zmienić się w prowincjonalne niemieckie miasto, a potem – po wybuchu Powstania Warszawskiego 1 sierpnia 1944 – zniknąć z powierzchni ziemi, bo takie były rozkazy przywódców Trzeciej Rzeszy. Kiedy 17 stycznia 1945 roku do lewobrzeżnej części miasta wkroczyła Armia Czerwona oraz Wojsko Polskie, była ona opustoszała i w 80% zniszczona. Robiła tak przerażające wrażenie, że brano pod uwagę pozostawienie jej w takim kształcie jako pomnika. A jednak podjęto się odbudowy Warszawy.
Odbywała się ona w specyficznych warunkach politycznych. W lutym 1945 roku konferencja w Jałcie z udziałem przedstawicieli trzech mocarstw: Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i ZSRR, ostatecznie przesądziła o powojennym podziale świata na dwa obozy: demokratyczny zachodni i komunistyczny, wschodni. Miejsce Polski i jej stolicy przypadło po stronie sowieckiej, ze wszystkimi tego konsekwencjami, jak narastający terror, prześladowanie opozycji i odgórnie przyjęta „rewolucja społeczna”, prowadząca do likwidacji, wedle stalinowskiego wzorca, klasy średniej, ziemiaństwa oraz wszelkich instytucji niezależnych od państwa.
Mimo to właśnie w Warszawie po raz pierwszy w dziejach ludzkości na taką skalę podjęto się odtworzenia nie pojedynczych zabytków, ale całych historycznych fragmentów miasta. Pionierski i unikatowy charakter tej rekonstrukcji został doceniony przez opinię międzynarodową w 1980 roku, kiedy to warszawskie Stare Miasto zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Wraz z upływem lat ta wyjątkowość dzieła podjętego po II wojnie światowej w Warszawie jest jeszcze bardziej widoczna. Wiosną 2011 roku społeczność międzynarodowa za jeden z najcenniejszych zbiorów dziedzictwa dokumentacyjnego ludzkości uznała Archiwum Biura Odbudowy Stolicy, powołanego do życia już w 1945 roku, i wpisała je na prestiżową listę „Pamięć Świata” (Memory of The World).
Wystawa została przygotowana w związku z przypadającą w 2015 roku 70. rocznicą zakończenia
II wojny światowej, jak również rocznicami związanymi z Warszawą: 70. rocznicą wyzwolenia miasta oraz 35. rocznicą wpisania powojennej odbudowy warszawskiego Starego Miasta na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Na innej liście UNESCO – programu „Pamięć Świata” – od 2011 znajduje się również Archiwum Biura Odbudowy Stolicy, działającego w latach 1945–1951.
Wystawa składa się z plansz tekstowo-zdjęciowych i jest podzielona na trzy części:
- Warszawa przedwojenna,
- Warszawa w czasie wojny,
- Odbudowa Warszawy.
Montaże filmowe stanowią integralną część ekspozycji, uzupełniając, a niekiedy również rozwijając wątki przedstawione w wystawie:
- część przedwojenna: fragmenty filmu dokumentalnego amerykańskiego filmowca i fotografa Juliena Bryana z 1936 roku, fragmenty polskiego filmu dokumentalnego „Warszawska niedziela” (1939), fragmenty prywatnego kolorowego filmu z 1939 roku autorstwa Benjamina Gasula, przedstawiającego żydowskich mieszkańców Warszawy);
- część wojenna: obszerny fragment filmu dokumentalnego „Siege” (Oblężenie) z września 1939 autorstwa Juliena Bryana; wybór fragmentów kronik filmowych z okresu powstania warszawskiego, współcześnie odrestaurowanych cyfrowo i pokolorowanych na potrzeby filmu Jana Komasy „Powstanie Warszawskie”; fragment filmu „Miasto ruin”; trójwymiarowej rekonstrukcji przelotu nad zniszczoną po wojnie Warszawą;
- część powojenna: montaż fragmentów z Polskiej Kroniki Filmowej z lat 1945-1953, skupiający się na odbudowie Starego Miasta oraz montaż pokazujący współczesną Warszawę.
Wystawa była dotychczas pokazywana w Rosji (Moskwa, Rostów nad Donem), na Białorusi (Mińsk, Brześć, Homel), w Macedonii (Skopje) oraz w siedzibie UNESCO w Paryżu.
Organizatorami ekspozycji wystawy w Berlinie autorstwa warszawskiego Domu Spotkań z Historią jest Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej i Ratusz Berlina.
Wystawa jest otwarta dla zwiedzających od 21 września do 22 października w Ratuszu Berlina, Rathausstraße 15, 10178 Berlin. Wstęp wolny.
