Katowani w więzieniach, skazywani na śmierć, a potem na zapomnienie – Żołnierze Wyklęci, o których w sposób szczególny pamiętamy 1 marca. Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych ustanowił Sejm w 2011 r. z inicjatywy ś.p. prezydenta Lecha Kaczyńskiego. To święto państwowe wprowadzono w hołdzie dla bohaterów antykomunistycznego podziemia, którzy walcząc o prawo do samostanowienia i urzeczywistnienie dążeń demokratycznych narodu polskiego, przeciwstawili się sowieckiej agresji i narzuconemu siłą reżimowi komunistycznemu.
Dzień 1 marca jest symboliczną datą, która historycznie nawiązuje do wydarzeń 1 marca 1951 r. Tego dnia w więzieniu na warszawskim Mokotowie wykonano wyrok śmierci na siedmiu członkach niepodległościowego i antykomunistycznego IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”: Łukaszu Cieplińskim, Adamie Lazarowiczu, Mieczysławie Kawalcu, Józefie Rzepce, Franciszku Błażeju, Józefie Batorym i Karolu Chmielu.
Mianem Żołnierzy Wyklętych określani są żołnierze tworzący powojenną konspirację, która – aż do powstania „Solidarności” – była najliczniejszą formą zorganizowanego oporu społeczeństwa polskiego wobec narzuconej władzy. W roku największej aktywności zbrojnego podziemia (1945 r.) działało w nim nawet 200 tys. konspiratorów. 20 tysięcy z nich walczyło w oddziałach partyzanckich, a kolejnych kilkadziesiąt tysięcy zapewniało partyzantom m.in. schronienie i łączność.
Propaganda komunistyczna w PRL nazywała żołnierzy konspiracji niepodległościowej „zaplutymi karłami reakcji”. Bohaterowie podziemia antykomunistycznego za swoje działania skazywani byli na śmierć, wieloletnie więzienie lub pobyt w obozach. Wśród ofiar byli m.in. rotmistrz Witold Pilecki „Witold”, generał August Fieldorf „Nil”, Danuta Siedzikówna „Inka”, Józef Kuraś „Ogień”, Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”, Mieczysław Dziemieszkiewicz „Rój”, Hieronim Dekutowski „Zapora”.
W ramach centralnych obchodów Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych z udziałem władz państwowych 1 marca w Warszawie zaplanowany jest m.in. uroczysty apel pamięci przy Grobie Nieznanego Żołnierza. Odbędzie się również uroczystość patriotyczna na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach przed Panteonem Chwały w kwaterze „Ł” - na „Łączce”. Przewidziane są także obchody na terenie byłego Aresztu Śledczego Warszawa Mokotów przy ul. Rakowieckiej, w tym dzień otwarty w tej placówce.
W planach jest też m.in. wręczenie przez Prezydenta RP odznaczeń państwowych kombatantom i osobom pielęgnującym pamięć o Żołnierzach Wyklętych, jak również apel pamięci i ceremonia wręczenia aktów mianowań Żołnierzy Wyklętych na kolejne stopnie wojskowe przez Ministra Obrony Narodowej w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. W intencji Żołnierzy Wyklętych sprawowana będzie również Msza św. w warszawskiej Archikatedrze św. Jana.
Bohaterowie powojennego podziemia niepodległościowego upamiętniani są w wielu miejscach w kraju i za granicą. W intencji Żołnierzy Wyklętych odprawiane są Msze św., organizowane są koncerty, spektakle i prelekcje historyczne, marsze oraz biegi. Np. w niedzielę, 26 lutego w licznych miastach Polski i poza jej granicami, m.in. na Litwie, odbył się Bieg Pamięci Żołnierzy Wyklętych „Tropem Wilczym”.
